مدرسه علمیه حضرت قاسم بن الحسن(ع) تهران

 چکیده

این رساله با عنوان جایگاه عرف و سیره در فقه و اصول امامیه با هدف شناخت عرف و سیره و نقش آن دو در فقه و اصول امامیه صورت پذیرفته است. «عرف دستوری است که عامه مردم در میان خود وضع کرده باشند و بر خود لازم و واجب ساخته که به آن عمل کنند و مخالفت با آن را قبیح شمرند». این پدیده دارای گونه‏هایی از جمله عرف عملی، لفظی، عام، خاص، قولی و … است.

عرف در فقه و در نزد فقهای امامیه دارای حجیت و اعتبار است اما این اعتبار و حجیت مشروط به ادله‏ای از جمله کتاب، سنت، وجود احکام امضایی، سکوت شارع و … است.

عرف با توجه به نوع کاربرد آن جایگاه متفاوتی دارد و نقش مهمی در استنباط احکام ایفا می‏کند و در مواردی از جمله اثبات تحقق موضوع، تعیین حدود موضوع، دلالت و ظهور، فهم ظهورات و … و موارد دیگری از دلائل در فقه مورد استفاده قرار می‏گیرد.

سیره نیز عبارتست از «حالتی که انسان یا غیر او بر آن حالت زندگی می‏کند. چه آنکه حالت غریزی یا اکتسابی باشد.

سیره به دو بخش سیره متشرعه و سیره عقلا تقسیم شده است.

آنچه در سیره متشرعه مهم است، اثبات همزمانی سیره با زمان معصوم و اثبات موافقت معصوم با مضمون این سیره است. دو راه برای کشف امضای شارع نسبت به سیره عقلا است؛ سکوت شارع در برابر سیره عقلا و عدم مخالفت شارع با سیره، چون شارع رئیس عقلا است.

سیره متشرعه و بناء عقلا از جهاتی باهم تمایز دارند: اول اینکه بناء عقلا بنفسه کاشفیتی از موقف شارع ندارد، ولی سیره متشرعه این امکان را داراست. دوم اینکه در استدلال به سیره متشرعه احراز کاربرد آن سیره توسط اصحاب ائمه و نسل‏های معاصر با آن ضروری است، ولی در بناء عقلا چنین چیزی لازم نیست.

واژگان کلیدی : عرف – سیره – سیره عقلا – سیره متشرعه – اصول فقه

پژوهشگر : فاطمه صفری

جهت مطالعه کامل تحقیق به مؤسسه آموزش عالی حوزوی حضرت قاسم بن الحسن(علیهماالسلام) مراجعه فرمایید.