مدرسه علمیه حضرت قاسم بن الحسن(ع) تهران

چکیده

حقیقت دعا، توجه ناقص به کامل مطلق برای رفع احتیاج و نقص خود است. مناجات نیز نوعی دعا است که به نجوای بین خالق و مخلوق گفته می­شود. گنجاندن و انتقال بسیاری از آموزه­های تربیتی توسط ائمه معصومین علیهم السلام در قالب دعا، به ویژه مناجات، حاکی از اهمیت بسیار زیاد این متون ارزشمند و پر محتوا است و ضرورت توجه مشتاقان و تامّل و تحقیق در آن را بیش از پیش می­نمایاند. از میان رهنمودهای فراوانی که از جانب امام سجاد علیه السلام، به عنوان میراث مکتوب به شیعیان رسیده، «مناجات خمسه عشره» است که مشتمل بر پانزده محور و موضوع مهم اخلاقی و عرفانی است. از مهم­ترین محورهای این مناجات، «مناجات الذاکرین» است که دیدگاه­های حضرت سید الساجدین را پیرامون «ذکر» بیان می­کند. ذکر عموماً به معنای سخنی است که بر زبان می­گذرد و اختصاصاً یاد کردن زبانی و قلبی خداوند به تکبیر و تسبیح و تحمید و تهلیل است. ذکر در قرآن چندین وجه معنایی دارد که در «مناجات الذاکرین»، معنای یاد شده، مورد نظر امام علیه السلام بوده است. ذکر از نظر امام، دارای مراتبی است هم از جهت محل صدور (قلبی، زبانی، عملی) و هم از لحاظ تجلّی و خفا (متجلّی و خفیّ). معرفت الهی، تعقل و تفکر و حبّ خدا از مهم­ترین عوامل ذکر و لذائذ دنیوی، اطاعت از غیر خدا و رفاه و آسایش طلبی از مهم­ترین موانع ذکر به شمار می­روند. خشوع و توجه به عزّ ربوبیت، دوام و استمرار و کثرت از آداب ذکر و اظهار تذلُّل و عبودیت در بارگاه الهی، اطمینان قلب، یاد کردن خدا از بنده و پاداش الهی از مهم­ترین آثار و ثمرات ذکر در «مناجات الذاکرین» هستند. داده­های اولیه نوشتار حاضر با استفاده از روش کتابخانه­ای گردآوری شده و با بهره­گیری از روش توصیفی تدوین گشته­اند.

واژگان کلیدی: دعا، مناجات، مناجات خمسه عشره، مناجات الذاکرین، امام سجاد علیه السلام.

پژوهشگر: سودابه مهدویان

جهت مطالعه کامل تحقیق به مؤسسه آموزش عالی حوزوی حضرت قاسم بن الحسن(علیهماالسلام) مراجعه فرمایید.